Cuộc binh biến huyền thoại và nguồn gốc của loài cây mang tên sự sống trên đất châu Phi

(PLVN) - Ở quần đảo Polynesia thuộc Pháp, quả sa-kê là một phần không thể thiếu trong chế độ ăn uống của người dân và cả văn hóa của họ. Loài quả này có vai trò quan trọng đến mức câu chuyện về nó gắn liền với lịch sử của quần đảo.

Truyền thuyết cảm động

Sa-kê có tên tiếng anh là breadfruit, hay quả bánh mì, do sau khi được nấu chín, loại quả này có bề mặt giống như ổ bánh mì nướng trong khi mùi và vị lại giống như khoai tây. Cây sa-kê là một loại thực vật có hoa, thân gỗ thuộc họ Dâu tằm. Sa-kê được trồng để lấy quả, với năng suất rất cao, mỗi một cây có thể cho từ 150 đến 200 quả trên một vụ mùa. Quả sa-kê có thể chế biến thành nhiều món ăn thơm ngon và được rất nhiều người ưa chuộng.

Trong đó, người dân vùng đảo Polynesia của Pháp đến nay vẫn kể lại truyền thuyết về nạn đói xảy ra trên đảo Raiatea. Câu chuyện kể lại rằng, xa xưa có một gia đình gồm 6 người trong cơn tuyệt vọng tìm kiếm thức ăn đã phải ăn dương xỉ mọc dại ở thung lũng xung quanh cái hang nơi họ trú ngụ.

Không đành chứng kiến cảnh những người thân yêu đói khát, người chồng nói với vợ rằng anh sẽ chôn mình bên ngoài hang động và sẽ hóa thành một cái cây nở hoa để cho con cái ăn. Một sáng nọ, người vợ thức giấc và không thấy chồng đâu. Cô biết rằng chuyện gì đã xảy ra. Sau khi tìm quanh, người vợ phát hiện gần nơi ở của họ có một cây mọc rất nhanh, các nhánh cây trĩu nặng quả sa-kê. 

Thần thoại Hawaii cũng lưu truyền câu chuyện tương tự về nguồn gốc của cây sa-kê. Theo đó, sa-kê có nguồn gốc từ sự hy sinh của thần chiến tranh Ku. Sau khi quyết định sống ẩn mình với những người dân thường như là một nông dân, Ku cưới vợ và sinh con.

Gia đình ông sống hạnh phúc cho tới khi nạn đói kém xuất hiện trên đảo của họ. Khi không thể nhìn mãi cảnh các con mình phải chịu đau khổ, Ku nói với vợ của mình rằng ông có thể giải thoát các con khỏi cảnh đói nghèo nhưng để làm được điều này thì ông phải rời xa họ. 

Vợ ông đành phải miễn cưỡng đồng ý và sau khi bà đồng ý thì Ku bị chìm vào trong lòng đất nơi ông đang đứng cho tới khi chỉ còn nhìn thấy chỏm đầu của ông. Gia đình ông chờ đợi xung quanh nơi ông đã đứng này cả ngày lẫn đêm, họ khóc và làm ướt đẫm đất nơi này cho tới khi bỗng nhiên một chồi cây nhỏ xuất hiện tại chính nơi Ku đã đứng. Rất nhanh chóng, chồi cây nhỏ này lớn thành một cây cao, nhiều lá và quả. Gia đình Ku cùng hàng xóm ăn một cách ngon lành, giúp họ thoát khỏi cảnh chết đói. Loài cây này chính là cây sa-kê.

Quả sa-kê trên đất châu Phi. 

Ngày nay, nơi này được gọi là Mahina nhưng nhiều người dân địa phương vẫn gọi nó là Tua-uru (có nghĩa là thung lũng sa-kê). Hiện nay, quả sa-kê, hay còn có tên khác là quả uru như cách gọi của người địa phương, là một phần quan trọng trong chế độ ăn uống của người dân và cả văn hóa của họ. 
Tại đảo Polynesia, đi đến đâu cũng thấy những cây cao vút với những chiếc lá trông như phủ sáp, lúc lỉu trái trĩu nặng, mỗi quả to cỡ trái bóng hoặc có thể lớn hơn. Những quả sa-kê được dùng để trang trí lề đường và những căn nhà. Còn ở các quầy hàng trong chợ, trái sa-kê hình tròn và hình chữ nhật được xếp la liệt bên cạnh dừa, chuối, mãng cầu xiêm và chanh leo.

Trên hơn 100 hòn đảo tạo nên quần đảo Polynesia thuộc Pháp, sa-kê là một loại thực phẩm thiết yếu. Tên gọi của loài quả này bắt nguồn từ thực tế khi vừa chín tới, trái cây chứa nhiều bột này nếu đem nấu chín sẽ có mùi như bánh mì mới nướng.

Quả sa-kê càng chín càng ngọt và có thể đem chế biến bằng nhiều cách như đem nghiền mịn, luộc, nướng hoặc chiên lớp cùi thịt, thậm chí ăn tươi. Một số người dân địa phương gọi sa-kê là “Cây sự sống” bởi nó rất hữu dụng, cả trái cây và lá non đều ăn được; gỗ cây rất nhẹ, có thể dùng để xây nhà, làm ca nô. Vỏ cây thậm chí còn được dùng để làm quần áo.

Cây sa-kê đã được người Polynesia mang theo và trồng ở những nơi họ đi khám phá trên khắp vùng Nam Thái Bình Dương từ hàng ngàn năm qua. Khi các nhà thám hiểm người Anh biết về loài cây năng suất cao và loại trái cây bổ dưỡng này, nó được đem đi khắp thế giới. Ngày nay, cây sa-kê có ở rất nhiều các vùng đất trũng nhiệt đới của khoảng trên 90 nước.

Cuộc binh biến huyền thoại

Nhắc đến loại trái cây này, nhiều người sẽ nhớ ngay đến cuộc binh biến xảy ra từ cách đây hơn 200 năm. Số là, năm 1768, khi Thuyền trưởng James Cook ra khơi trên con tàu của Hải quân Hoàng gia Anh HMS Endeavour, nhà thực vật học người Anh Sir Joseph Banks cũng đi theo.

Trong hành trình thám hiểm kéo dài 3 năm đó, họ đã dừng chân khoảng 3 tháng ở Tahiti, Polynesia. Tại đây, khi chứng kiến cây sa-kê phát triển nhanh, ít cần chăm sóc và cho sản lượng trái cây giàu chất bột rất cao, hai người đã nhanh chóng bị hấp dẫn bởi viễn cảnh loài quả này rồi đây sẽ được dùng để nuôi nô lệ ở vùng West Indies thuộc Caribbe.

Khi trở về Anh, ông Banks - người sau này trở thành Chủ tịch của Hiệp hội Hoàng gia Anh, tổ chức khoa học quốc gia lâu đời nhất thế giới - đã trình bày với Vua George III về những phát hiện của họ. Nhà thực vật học thậm chí còn treo giải thưởng cho những ai thành công trong việc vận chuyển 1.000 cây sa-kê từ Tahiti đến West Indies. Gần 20 năm sau chuyến thám hiểm ban đầu của Thuyền trưởng Cook, Vua George III đã bổ nhiệm Đại úy hải quân William Bligh dẫn đầu chuyến thám hiểm sa-kê, đến Tahiti. 

Vào ngày 28/11/1787, Đại úy Bligh khởi hành cùng đội thủy thủ trên chiếc HMS Bounty để thực hiện sứ mệnh đầy tham vọng. Cuộc hành trình của họ có khởi đầu vô cùng gian nan. Mưa to gió lớn khiến chuyến đi bị chậm lại đáng kể. Khi đã đến được Tahiti, ông Bligh và đoàn thủy thủ lại tiếp tục phải đợi thêm 5 tháng để cây ở đó đủ lớn để có thể đem đi được. 

Thế nhưng, đến lúc này, rắc rối mới lại nảy sinh khi những thủy thủ của Bligh đã trở nên quen với đời sống trên đảo và với phụ nữ Tahiti. Nhiều người trong số họ không muốn rời đi. Vì vậy, vào ngày 29/4/1789, chỉ 1 tháng kể từ khi vượt Nam Thái Bình Dương tới West Indies, người bạn Fletcher Christian và 18 thủy thủ bất mãn khác đã buộc Bligh cùng những người ủng hộ ông phải lên một chiếc thuyền dài 7m và đẩy họ ra khơi, ném toàn bộ các cây sa-kê lên con thuyền đó để cướp tàu.

Cuộc binh biến được đặt tên “Mutiny on the Bounty” này đến nay đã trở thành truyền thuyết. Bligh và thủy thủ đoàn của ông đã sống sót một cách đáng kinh ngạc nhờ vào bản năng và trí nhớ tuyệt vời của họ. Chính nhờ trí nhớ và bản năng cực tốt này mà vị Thuyền trưởng và các thủy thủ của ông đã có thể đi một hành trình kéo dài 3.618 hải lý (tương đương khoảng 6.701km) trong 48 ngày, tới được Timor - một hòn đảo nằm ở Đông Nam Á.

Từ đây, Bligh nhanh chóng quay trở về Anh, nơi ông được vinh danh và tha bổng mọi sai phạm. Hai năm sau, ông lại một lần nữa dong buồm tới Tahiti và lần này ông đã hoàn thành nhiệm vụ của mình. Thực tế, một số trong những cây được cho là do Bligh đem tới từ những ngày đầu giờ vẫn còn cho ra trái ở Jamaica.

Cát Lê (Baophapluat.vn)